1928 Harf Devriminden önce İstanbul Şehremaneti tarafından yayınlanmış eski harfli kaynakların çeviriyazım ve tıpkı basımlarının yapılarak okura sunulmasına, Temmuz 2022’de İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın birinci sayısıyla başlandı ve her ay bir sayı olmak üzere bu mecmuanın yayınına devam etmekteyiz. Eski harfli elli bir sayıdan oluşan bu külliyatın tamamlanmasıyla İstanbul Belediyesi ve İstanbul tarihine dair önemli bir kaynağın herkes için kullanılabilir olması sağlanacaktır. Bunu tamamlayan diğer bir çalışma, yine İstanbul Şehremaneti’nin 1912 yılında yayınlamaya başladığı İstanbul Beldesi İhsaiyat Mecmuası’dır. 1919 yılına kadar dört sayısı basılan bu yıllık mecmua, İstanbul’a dair farklı alanlarda istatistiki veriler içeren önemli bir kaynak olarak karşımızda durmaktadır ki bu dört sayıyı da yayına hazırlamaktayız. “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Belleğine Sahip Çıkıyor” mottosuyla hazırladığımız bu yayınlardan biri de, şu anda elinizde bulunan İstanbul Şehremaneti Salnamesi’dir. İstanbul Beldesi İhsaiyat Mecmuası’nın devamı niteliğinde olan ve tek sayısı 1926 yılında yayınlanan bu salname, Şehremaneti İhsaiyat Müdüriyeti tarafından hazırlanmış ve Şehremaneti Matbaası’nda basılmıştır. Senede bir defa ve şubat ayında yayınlanması planlanan salnamenin yayın hayatına neden devam etmediğiyle ilgili ne yazık ki bilgimiz yoktur. Yirmi sekiz sayfalık küçük bir broşür şeklinde hazırlanan bu salnamenin üzerindeki yayın tarihi 1 Şubat 1926’dır. “Şehremaneti Müdevvenat ve İhsaiyat Müdürü Mübahat” imzasını taşıyan önsözde, 20 Aralık 1925 tarihinde Şehremini’nden böyle bir salnamenin hazırlanması emri alındığı ve bunun üzerine Emanet’in tüm şubelerine bir senelik bilgilerin toplanarak kendilerine gönderilmesi talebinin iletildiği belirtilir. Şirketlerden de aynı minvalde bilgiler istenmiş, hatta işi hızlandırmak için, istenen bilgilerle ilgili sorular yollanmıştır; ancak cevaplar konusunda umulan sonucun alınmadığı anlaşılmaktadır. Bilgi talebine cevap vermeyen kurumlar, yeri geldiğinde belirtilmiştir. İçinde bulunulan çağın “elektrik devri” olduğu kadar bir “istatistik devri” olduğu belirten önsözde, salnamede sunulan verilerin büyük kısmının doğru, bir kısmının doğruya yakın olduğu vurgulanır. Bu nedenlerle söz konusu yayının hazırlanmasında yaşanan zorluğa özellikle dikkat çekilirken, bunun bir başlangıç olduğunun, ancak sonraki senelerde hazırlanacak salnamelerle karşılaştırma yapmak için önemli bir kaynak oluşturacağının altı çizilir. Bu konudaki deneyim ve birikim eksikliğinin yol açtığı eksiklikler ve hatalar konusunda okurların anlayışına sığınılarak bunların bağışlanması ricası da samimi bir üslupla dile getirilmektedir. Salname sonraki yıllarda maalesef yayınlanmamıştır; ancak şehirle ilgili istatistiki verilere, her ay yayınlanan İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nda yer verilmiştir. Bunun dışında, Ankara’da yayınlanan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi’nin 1925-1926, 1926-1927, 1927-1928 ve 1928-1929 yıllarına ait sayılarında yer verilen İstanbul vilayeti ile ilgili veriler de bu konudaki eksikliği kısmen gidermektedir. Elinizdeki mecmuanın içeriğine baktığımızda, karşımıza çıkan ilk veri İstanbul’un nüfusudur: 1925 yılı sonuna ait konuyla ilgili istatistiklerde din, mezhep ve kadın-erkek şeklinde sınıflama yapılmıştır. Vilayet Nüfus Müdürlüğü’nden alınan bu bilgilere göre İstanbul’un nüfusu 1.022.496 kişidir ve bunların 700 bin kadarı Müslümandır. Devamında “İstanbul’un İaşesi” başlığı altında İstanbul’un bir senelik kilo cinsinden ekmek ve francala tüketimi miktarı, mevcut fırın sayısı, İstanbul Haller İdaresi’ne gelen meyve-sebze ve cinsine göre kesilen hayvan miktarı verilir. “İstanbul Maarifi” başlığında İstanbul’daki okullar resmi ve özel okullar şeklinde ayrılır. Toplam 326 resmi okulun 250’si ilk derece okullardır. Diğer yandan, orta derecede 10 ve lise derecesinde 8 okul olması ilk dereceden sonra çok az kişinin okula devam etmeye imkân bulabildiğini göstermektedir. Özel okullar ise Türk okulları, yabancı okullar ve ekalliyet (azınlık) okulları şeklinde sınıflandırılmıştır. Yabancı okulların başını 29 okulla Fransız okulları, ekalliyet okullarının başını ise 63 okulla Rum Ortodoks okulları çekmektedir. Ayrıca bu okullarda okuyan öğrencilerin 33.830’u kız, 47.497’si erkek; eğitim veren öğretmenlerin 1777’si kadın ve 3038’si erkektir. “İstanbul Sıhhi Hayatı” bölümünde, İstanbul’daki hastane ve bu hastanelerdeki yatak sayıları verilmiş ve toplam 27 hastaneden üçünün Şehremaneti’ne ait olduğu özellikle belirtilmiştir. Yine Şehremaneti’nin dispanser sayıları, Darülaceze’nin yatak sayıları, Şehremaneti hastanelerinde tedavi olan kişilerin sayıları, yapılan aşıların sayıları ile İstanbul’daki doktor, diş doktoru ve diplomalı ebe sayıları verilmiştir. Bulaşıcı hastalıklar için alınan önlemler de yer verilen önemli bir konudur. Kurumlardan talep edilen bazı bilgilerin geç gelmesinden dolayı salnamenin sonuna eklenen bölümler arasında yer alan ve İstanbul’un sıhhi hayatıyla ilgili olan diğer bölümde kuduz vakalarıyla ilgili bilgiye yer verilmiştir: Burada, 1925 yılı içinde kuduz şüphesiyle müracaat eden, tedaviye alınan ve kuduzdan vefat eden kişi sayısı ile kuduz şüphesiyle tedavi edilen ve ölen hayvan sayısı yer almaktadır. “Nakliyat” başlıklı bölümde Şirket-i Hayriye, Haliç Şirketi, tünel, tramvay, demiryolları taşımacılığı hakkında veriler sunulmuş ve 1924 yolcu taşıma verileriyle karşılaştırma yoluna gidilmiştir. İstanbul’un aydınlatılması için kullanılan elektrik ve havagazı verileri, yapılan telefon görüşmelerinin sayıları, ay ay satılan halı ve mücevherat toplam ücreti de salnamede yerini almaktadır. Ayrıca İstanbul’da 18 Ağustos 1925 tarihinde açılan “Sanayi-i Milliye Meşheri” adlı sergide satışa çıkarılan eşyalar sıralanmış ve serginin açıldığı tarihten 31 Aralık 1925’e kadar yapılan satışların miktarı ay ay verilmiştir. İstanbul’da meydana gelen yangınlar da ayrıntılı olarak salnamede yer almaktadır. Burada her ay için belediye daireleri sınırları içerisinde meydana gelen yangınlara yer verilmiştir. Salnamede yer alan ilginç bilgilerden biri de şehirde kişi ve şirketlere ait at arabası, otomobil, otobüs, kamyonet, kamyon ve bu amaçla kullanılan hayvanların sayılarıdır. Salnamede ayrıca “İstanbul’da Mevcut Emakin ve Müessesat-ı Muhtelife” başlığı altında otel, kahvehane, gazino, bar, tiyatro, sinema, stadyum, eğlence mekânları, han, hamam, cami, çeşme, dükkân ve mabet sayıları her belediye dairesi için ayrı ayrı sıralanmıştır. Ayrıca 29.277 dükkânın hangi esnaf koluna ait olduğuyla ilgili rakamlar sunulmuştur. Son olarak köprü gelirleri, şehrin temizliğiyle ilgili veriler, Şehremaneti’nin yazışma sayıları ve Balat İmalathanesi’nin üretimi hakkında istatistiki verilere de yer verilmiştir. Salnamede verilen bazı tabloların sonundaki toplamlarda hesap hatası yapıldığı fark edilmiş ve dipnotlarda tarafımızdan doğrusu yazılmıştır. İçerdiği bilgilerle İstanbul’un sosyal, ekonomik ve kültürel tarihi için çok değerli bir kaynak niteliğinde olan 1926 yılı salnamesini yeni harflerle yayınlayarak daha çok sayıda okurun kullanımına sunmanın sevincini yaşıyoruz.