İstanbul’un en önemli endüstri miraslarından biri olan ve şehrin 150 yıllık hafızasına da ayna tutan Yedikule Gazhanesi, İBB Miras eliyle adım adım dönüşüyor. Tarihî alanda İBB Miras tarafından 2022 yılında başlatılan kapsamlı restorasyon çalışmalarının İstanbullulara ilk armağanı “Hangar” yapısı oldu.
Evrensel koruma ilke ve teknikleri doğrultusunda hayata geçirilen çalışmalarla konser, sergi, söyleşi, film gösterimleri, atölyeler gibi güncel etkinliklere ev sahipliği yapacak şekilde yeniden işlev kazanan Hangar yapısı, açılış etkinliği “Uzun Yürüyüş” isimli sergiyle kapılarını ziyaretçilere açtı.
Yedikule Gazhanesi Hakkında
Osmanlı’nın “medeniyete yetişme çabalarını” şehirde görünür kılan yapılardan biri olan Yedikule Gazhanesi, Suriçi’nin ilk aydınlatma kaynağı olarak karşımıza çıkıyor. Tarihî gazhanenin Bizans’tan günümüze dek yerleşim merkezi özelliğini koruyan Yedikule’de bulunması; Marmara siluetine hâkim bir noktada yükselmesi ve Yedikule Hisarı, Kara Surları gibi kentin en önemli tarihi-kültürel varlıklarıyla olan ilişkisi, onu ayrıcalıklı kılan faktörlerden bazıları Yedikule Gazhanesi’nin hikâyesi, İstanbul’un “gazhanelerle” tanışmasının da hikâyesi aynı zamanda.
Şehrin gündelik hayatına 1850’li yıllarda giren gaz kullanımı, 1853 yılında kurulan Dolmabahçe Gazhanesi’nin hizmete açılmasıyla gerçekleşti. Sultan Abdülmecid döneminde, imparatorluğun ilk gazhanesi olarak inşa edilen yapı, öncelikle sarayın ihtiyacını karşılamakla birlikte Beşiktaş, Harbiye ve Beyoğlu bölgelerini havagazı ile aydınlattı.
Dolmabahçe Gazhanesi’nin aydınlatmada önemli bir rol üstlenmesi, şehrin farklı bölgelerinde yeni gazhanelerin inşa edilmesinin de önünü açtı. Sultan Abdülaziz döneminde kurulan Kuzguncuk Gazhanesi, 1865 yılından itibaren önce Beylerbeyi Sarayı’nı aydınlatmaya başlayarak Anadolu yakasının aydınlatma kaynağı oldu.
1873 yılında ise Yedikule Gazhanesi’nin inşa süreci başlar ancak Şehremaneti’nce yürütülen çalışmalar bir süre sürüncemede kaldı. Sultan II. Abdülhamid devrinde tekrar ivme kazanan çalışmaların ardından yapı, 1880 yılında hizmete hazır hale getirildi.
Kamusal amaçla inşa edilen ilk gazhane olan Yedikule Gazhanesi ile Suriçi’nde üretilecek gazın borularla Langa’ya, bir hatla Bahçekapısı’ndan Beyazıt’a, bir diğer hatla da Aksaray ile Beyazıt üzerinden Şehzadebaşı’na aktarılması planlandı.
Yedikule Gazhanesi; kömür-havagazı üretim blokları, katran ayırıcılar, vinç, kazan, ambar, idari binalar ve gazometrelerden oluşan kompleks bir yapı. Şehremaneti tarafından 7 yıl boyunca işletilen tesisin imtiyaz hakkı zaman içinde birkaç kez el değiştirdi. Son olarak 1 Temmuz 1945’te İETT’ye bağlanan, 1948 yılında ise yenilenme sürecinden geçen Yedikule Gazhanesi; tüketimin artması, teknolojik yetersizlikler, çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri gibi nedenlerle o da şehirdeki diğer gazhane yapılarıyla birlikte 1993 yılında hizmet dışı bırakıldı.
Sonraki yıllarda hafriyat döküm alanı ve otobüs park alanı olarak da kullanılan Yedikule Gazhanesi yapılarından bazıları zaman içinde tüm işlev ve donanımlarını yitirirken bazıları da günümüze ulaşmayı başardı.
Yedikule Gazhanesi’nin özgün mimari niteliklerini ve tarihsel değerini ortaya çıkaran bir anlayışla restorasyon çalışmalarını sürdüren İBB Miras, Yedikule gibi yüzlerce yıllık geçmişiyle tarihin farklı katmanlarına açılan bir yerleşim merkezinde “çağdaş bir Suriçi kentsel dokusu” oluşturmayı amaçlıyor.
