İstanbul gibi devingen ve değişken bir kentin ve zamanın günlüğünü tutan İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın 30. sayısında yine birlikteyiz. Her bir sayfasıyla kent mekânlarının ve anlatılarının mecrası olan mecmuanın 1927 yılı Şubat ayı sayısında on farklı yazı okurlarla buluşuyor.  

İlk makale mecmuanın başyazarı pozisyonunda olan Ali Suad tarafından kaleme alınmış ve “Şehir Sanayiinde İnkişaf” başlığını taşıyor. İstanbul ile ilgili farklı sorunların ele alındığı konular hakkında yazılar yazan Ali Suad metninde, İstanbul özelinde sanayileşme ve ticaret hakkında değerlendirme ve önerilere yer veriyor. İstanbul’un bir ticaret ve sanayi kenti olduğu tespitiyle kaleme alınan makalede kentin sanayisi ile birlikte ticaret tarihi ve niteliği hakkında değerlendirmeler yer alıyor. Makalede özellikle tekstil sektörü hakkında önemli veriler aktarılmış ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan sanayileşme politikaları genel hatlarıyla aktarılmaya çalışılmıştır. Hammadde temininden işlenmesine uzanan bir kulvarda, sanayileşmenin nasıl bir plan çerçevesinde yürütülmesi gerektiğine dair analiz ve önerilerle geliştirilen makale iktisat tarihi çalışanlar için de önemli bir kaynak hüviyetindedir. 

Mecmuanın sayfalarında yer bulan bir sonraki makale ise İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından yazılmış. Nevzad makalesinde Almanya’nın Hamburg kentinde bulunan “Karl Hagenbek Hayvanat Bahçesi” hakkında değerlendirmeler yaparken bir taraftan da İstanbul’da hayvanat bahçesinin neden kurulamadığı sorusuna yanıt aramaktadır. Zengin görsel malzemeyle desteklenen makalede hayvanat bahçelerinin hoşça vakit geçirilecek yerler olmasının dışında birer eğitim ve öğrenme sahası olduğu vurgusu sıklıkla yapılmıştır. Kamuyu eğitmeye açık hayvanat bahçesi kurma niyet ve girişimleri İstanbul özelinde karşılık bulmasa da Cumhuriyet Türkiye’sinde ilk hayvanat bahçesi bu makaleden yaklaşık 10 yıl sonra İzmir’de faaliyete geçmiştir. 

Şehremaneti Mecmuası’nda sağlık konusuna çok önem verilmiş ve bu alan hakkındaki yazılar “Sıhhi Kısım” başlığı altında toplanmıştır. Bu sayıda Doktor Nuri Süleyman tarafından hazırlanan makalede Haseki Nisa (Kadın) Hastanesi özelinde rahim yırtılması vakaları incelenmektedir. Haseki Başhekimi Esad Bey’in başkanlığında bir heyet tarafından raporlanan vakaları ele alan yazının mecmuada yer bulması, halk sağlığı adına üstlenilen sorumluluk ve misyonun da bir delilidir. 

Devamında gelen makale de halk sağlığı gündemiyle ilgili olup Karaağaç Mezbahası’nda Baytar Hasan Zeynelabidin tarafından kaleme alınmıştır. “Verem Hastalığı ve Veremli İnekler” başlığını taşıyan yazıda verem hastalığına yakalanan hayvan türleri ele alınırken özellikle inekler üzerinde durulmuştur. İstatistiki verilerle desteklenen makalede verem mikrobu bulaşmış bir ineğin etinin ve sütünün taşıdığı tehlikeler sıralanmıştır. Makale 1920’lerin Türkiye’sindeki köy ve kent ilişkisi adına da bir temsiliyet taşımaktadır.  

Şehremaneti Mecmuası’nda İstanbul’da beslenme, sağlık, imar, barınma, ulaşım, eğitim, hava durumu gibi konularla ilgili olarak düzenlenmiş istatistiki bilgiler “İhsai Kısım” başlığı altında yayınlanmıştır. Bu bölümde ele alınan ilk başlık “Darülaceze” hakkında olmakla birlikte halk sağlığı teması altında da değerlendirilebilir. Yazı; 1926 yılında kurumda misafir edilen kişi sayısı cinsiyet, yaş, inanç ve sağlık durumlarının yer aldığı sayısal verilere yer vermektedir. 

İhsai kısımda yer alan bir sonraki konu başlığı ise 1926 yılı Su Müdüriyeti tarafından yapılan hizmetler hakkındadır. İnşa edilen ve onarılan çeşmeler ile su yolları hakkında bilgi veren yazı kentin mimarlık tarihi yazımı adına önemlidir. Bu bölümde ele alınan başlıklardan bir diğeri “sıhhiye” olup burada 1927 Ocak ayında İstanbul’da ölümcül sonuçlar doğuran hastalıklar; hastalanan ve yaşamını yitiren kişi sayılarıyla birlikte verilmiştir. Bölüm sağlık temasıyla devam etmekte olup ardından verem hastalığı ve İstanbul’da sanatoryumların açılması gerekliliği üzerine durulan kısa bir yazı gelmektedir. 

Meclis-i Emanet Başkâtipliğinden Emekli Rıza Bey tarafından hazırlanan bir sonraki makale ise “Ekmek Narhı” başlığını taşıyor. Osmanlı’nın son dönemlerinden Cumhuriyet’e uzanan tarihsel bir akışla İstanbul’da ekmek fiyatlarını değerlendiren detaylı makale, fırınlarda çalışan işçi sayısından ekmekçilik nizamnamesine farklı gramaj ve çeşitlilikte ekmeklere uzanan geniş bir çeşitlilikte veriler sunuyor. Makalede yer bulan detaylardan biri günümüzde İBB Miras tarafından tekrar kente kazandırılan Yedikule Gazhanesi ile ilgili. Gazhane yapıldığı sırada gaz şirketi tarafından, ocakların ısısından yararlanılarak yanına bir ekmek fırını yaptırıp ekmek imalatı yapılması düşünülmüş fakat sağlık açısından risk oluşturabileceği düşünülerek vazgeçilmiştir. 

Mecmuadaki diğer çalışma ise, bir önceki sayıdan devam eden “Nüfus İşleri” başlıklı makaledir. Medeni ülkelerde ve Türkiye'de nüfus sayımı konusundaki mevcut uygulamalar hakkında bir değerlendirme metni olarak hazırlanan yazı dizisi bu sayıda “Umumi Tahrir-i Nüfus İcrası Hakkında Kanun” maddelerine yer vermektedir. 1927 yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımı öncesinde, ülkenin en kalabalık şehri olan İstanbul’da nüfus sayımı düzenlemeleri, genel nüfus sayımının uygulanması hakkında kanun; İstanbul’da gerçekleşen doğum olaylarının kayıt altına alınma usulleri hakkında açıklamalar, ayrılma ve evlenme olayları, vefat olayları, taşınma ve evlerin-binaların bloklara ayrılması gibi konular ele alınmıştır. Bu bölümün bitiminde dönemin “İstanbul Cemiyet-i Umumiye-i Belediyesi” üyelerinden Ahmed Halid Bey’in vefat ve defin haberi yayınlanmıştır. 

İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın 1927 Şubat sayısında yer bulan son bölüm, "Muhtelif Memleketlerde Beledi Usuller" başlığıyla hazırlanmıştır. Bir önceki sayıdan devam eden yazıda, Romanya, İngiltere ve İrlanda'da belediyecilikle ilgili uygulamalara yer verilmiştir. Sözü edilen ülkelere dair kısa birer tarihçeyle başlayan bölümlerde merkezi ve yerel idare, maliye ve bazı kanunnameler konu edinilmiştir. 

Mekânların aşındığı, belleğin hatıraya dönüştüğü bir kentte söz konusu yaşanmışlığı depolayan ve bizleri yaklaşık bir asır öncesinin dünyasına taşıyan, değişimi, sürekliliği ve kopuşları okutan İstanbul Şehremaneti Mecmuası'nın bir sonraki sayısında görüşmek üzere…

İzzet Umut Çelik