Bu Sayıda

Belediye hizmetleriyle ilgili bir yayın olarak kurgulanan fakat her geçen sayıda kapsamı daha da genişleyen İstanbul Şehremaneti Mecmuası yeni yıla önemli bir değişiklikle başlıyor. Mecmuanın proje müellifi Emin Erkul’un bu sayıda duyurulan istifa haberi, dönemin en çok ses getiren ve üzerinde tartışılan gündem maddesi olur. 1924 Haziran’ında göreve başlayan Emin Erkul, Cumhuriyet yönetiminin İstanbul’a atadığı ilk şehreminidir. 1926 yılının Ocak ayına kadar sürdürdüğü bu görevde önemli hizmetlerde bulunmuş, İstanbul’un yerel yönetimler alanında dünyada temsiline ve dünyadaki yeniliklerin takip edilerek kent yaşamına dâhil edilmesine yönelik projeler geliştirmiştir. Bu anlamda özellikle şehircilik, kent planlaması ve yerel yönetim konularında oluşturulmaya çalışılan külliyat önemlidir. 17. sayısını sizlerle paylaştığımız mecmua, söz konusu külliyatın en önemli parçalarından biri olarak kent belleğinin inşasında bir kilit taşı görevi görmekte ve İstanbul’u anlamak adına kıymetini devam ettirmektedir. 

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin idari bir sistem değişikliğinin ötesinde yeni bir insan yaratma ideali de mevcuttu. Mecmuanın elinizdeki sayısının ilk yazısı bu bağlamda okunabilir. Şehremaneti Müdevvenat ve İhsaiyat Müdürü Mübahat Bey tarafından kaleme alınan metinde, iyi bir belediye zabıtasının niteliğine dair mukayeseli bir analiz yer alıyor.

Bir sonraki yazı yine Mübahat Bey tarafından ve girişte önemi vurgulanan Emin Bey hakkında kaleme alınmış. Emin Bey’in insani ve mesleki niteliklerinin sıralandığı yazı, İstanbullular ve mecmua adına yöneltilen şükran duygularıyla sonlanıyor. İlerleyen sayfalarda Emin Bey’in istifa dilekçesine verilen cevap mektubunu ve Emin Bey’in belediye çalışanlarına gönderdiği ayrılık mesajlarını da takip edebileceksiniz. 

Devamında gelen metin İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından yazılmış. ”Bir Kadının Midesindeki Östrus Sürfeleri” başlıklı bu yazı, bağırsak hastalığına sebep olan oestrus parazitleri hakkında bilimsel bir analizi ve bilgilendirmeyi içeriyor.

Şehrin kalabalık caddelerinde görevlendirilen işaret memurları hakkında değerlendirmenin yer aldığı bir sonraki yazı "Belediyeciliğin Mühim Bir Kısmında Islahat" başlığını taşıyor. Bu kısa metin bir taraftan kalabalık nüfus ve kent hakkında bilgiler verirken, eşliğindeki fotoğraf da döneme dair önemli bir vesika niteliği taşıyor.

“İstanbul Limanı Hakkında Esbab-ı Mucibe Layihası” başlıklı bir sonraki yazı, çalışma düzeni ve planlaması hakkında Şehremaneti İktisat Heyeti tarafından hazırlanan bir rapor niteliğinde. Yazıda yolcu mahallerinden taşınan ürünlere, liman kanunundan şimendiferlere değin zengin bir içerik okuru bekliyor.

Sonraki metin Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim Bey tarafından kalem alınan ve son iki sayıdır devam eden “Şehir Lağımları” yazısının devamı. Dünyanın farklı coğrafyalarında ve çeşitli şehirlerinde lağımlar konusunda yapılan çalışmaları anlatan bu yazıda Amsterdam, Buenos Aires ve Lahey şehirleri ele alınmış. Bir sonraki sayıda da devam edeceğini öğrendiğimiz incelemede fotoğraf kullanımının da kentin görsel belleği adına çok önemli olduğunu belirtmek gerekiyor.

Devamında gelen yazı Türkiye haritacılık tarihinin önemli isimlerinden Necip Bey tarafından yazılmış. Bu anlamda haritacılık literatüründe Necip Bey ve haritalarının bir ansiklopedi maddesi olduğunu hatırlamakta fayda var. Harita Sermühendisi Necip imzalı metin, yazı dizisi olarak kurgulanmış ve bir önceki metnin devamı niteliğinde. Yaşanabilir, planlı bir kent için haritaların ne kadar önemli olduğu tespitiyle başlayan yazıda, tüm kentler için olduğu gibi İstanbul için de topografyanın önemiyle birlikte harita yapımında elzem olan nirengi noktalarının seçiminin gerekçeleri ve hesaplama yöntemleri anlatılıyor.  

Yazarı belli olmayan bir sonraki yazı, köprü ücretlerinin toplanma şeklindeki değişiklikten bahsediyor. "Köprü Müruriyesinin İlgası Münasebetiyle" başlığını taşıyan bu yazıda Galata ve Unkapanı Köprüleri ele alınmış, ayrıca Türkiye ulaşım tarihi için önemli sayılabilecek bir görsele yer verilmiştir. Bu sayıda yer alan ve yine ulaşım tarihi adına önemli olduğunu düşündüğümüz bir diğer yazı İstanbul’da ilk taksimetre uygulaması hakkında. Taksimetreli otomobil tarifesi, gündüz ve gece ücretleri hakkında bilgiler verilen yazıda ilk olarak Emin Bey tarafından açılışı gerçekleştirilen taksimetrenin fotoğrafına da yer verilmiş.  

Sonraki yazı açılış ve törenlerle ilgili iki kısa haberden oluşuyor. Bunlardan ilki İstanbul su mirası için önemli bir yapı olan Rami Çeşmesi’nin açılışı, diğeri Cumhuriyet’in istihdam ve eğitim projelerinden biri olan biçki-dikiş kursu son sınıf öğrencilerinin mezuniyet belgelerinin verilmesine ilişkin.

Mecmuanın diğer yazısı İktisat Muavini Kadri imzalı. Ekonomik ve sosyal sıkıntılara karşı yerel yönetimler ve kooperatifler üzerinden bir değerlendirme yapılan metinde,  Şehremaneti memurlar kooperatifine duyulan ihtiyaç ve kooperatifin sağlayacağı faydalar sıralanmış. 

Dönem itibariyle çıkarılan emir, tebligat ve kararlar mecmuanın bir diğer önemli konu başlığını oluşturuyor. Tramvay ve otobüslerde, tünel arabalarında, sinema ve tiyatrolarda, vapur ve  trenlerde uyulması gereken kurallardan belediye zabıtasının arabacılar hakkındaki talimatnamelerine, borsa dahilinde vuku bulan alım satım muamelelerinden belediye vergi düzenlemelerine kadar birçok maddenin sıralandığı metnin kentleşme pratiğini anlamak konusunda önemli bir veri tabanı oluşturduğunu belirtmek gerekiyor.

Şehremaneti Heyet-i Fenniye Mütercimi Necib Nadir’in derlediği Adab-ı Muaşeret başlığını taşıyan ekle mecmua sonlanıyor. Toplamda seksen sayfalık bu ek kitapçığın 19. sayıya kadar devam edeceğini takip edebiliyoruz. Bu bölümde düğünde gelin ve damat tarafından giyilecek kıyafetten takı merasimine uzana bir akış verilmekte. Fakat burada karşılaşılan ilginç bir detayı da belirtmek gerekiyor. Evlilik ve mutluluk eşleşmesi üzerinde kurulan hayat öngörüsünde boşanma süreci metnin devamını oluştururken sonrasında ölüm, matem ve defin ritüellerinin sıralandığı bir akış karşımıza çıkıyor. Bu anlamda ideal hayat öngörüsü dahilinde kurgulanan bir çizelgenin sunulduğunu ve metin özelinde yapılacak detaylı bir analizin modern ve gelenek üzerindeki tartışmalar açısından da kıymetli veriler sunacağını söyleyebiliriz.   

Şehremaneti Mecmuası’na yeniden abone olanlar ve aboneliklerini yenileyenlerin listesinin verildiği arka kapaktaki, zamanının kamu spotu olarak tarif edebileceğimiz “Tayyare Cemiyeti’ne Yardım Ediniz!” çağrısıyla mecmua sonlanıyor.

İstanbul kent belleğinin izinde, bir sonraki sayıda tekrar görüşmek üzere…

İzzet Umut Çelik