Türkiye’de genelde geçmiş ve tarihle ilişki konusunda yaşanan sorunlardan biri olan kurumların kendi tarihlerinin kaynaklarını muhafaza etme ve kamuoyunun hizmetine sunması konusundaki zafiyet, maalesef sadece önemli maddi kaynak ve uzman eksikliği yaşayan sivil toplum kuruluşları için değil, resmi kurumlar için de önemli oranda geçerlidir. Kurum arşivleri ve özellikle belgelerin muhafazası söz konusu olduğunda biraz daha olumlu bir tabloyla karşılaşmak mümkün olmaktadır, ama asıl kullanıcı dostu bir yöntemle ve paylaşımcı bir anlayışla kaynakların kamu kullanımına sunulması söz konusu olduğunda bu arşivler, daha çok kaynakların “saklandığı” mekânlardan ibaret olmaktadır. Üstelik, arşiv denince hemen akla gelen “belgeler” için geçerli olan bu sorun, matbu kaynaklar ve özellikle nadir eserler için başka bir şekilde kendini göstermektedir: 1928 öncesi döneme ait kaynaklarla ilgili dil/alfabe farkından kaynaklı engeller bir yana, bu kaynakları bulunduran kütüphanelerin sayısı oldukça azdır.
Söz konusu kütüphaneler arasında müstesna yere sahip olan ve uzun yıllardan beri bu alanda verdiği hizmetlerini daha kullanıcı dostu bir yöntemle araştırmacılara sunma çalışmaları yürüten İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, ayrıca çeviriyazı basımlarını (çoğu zaman tıpkıbasımıyla birlikte) yayınlamak yoluyla bu kaynakları eski alfabeyi bilmeyen okurların da kullanımına sunmaktadır. Son yıllarda artan çeviriyazı faaliyetleri içerisinde değerlendirilebilecek bu anlamlı çabanın bir parçası olarak, bizzat belediye tarafından yayınlanmaya başlayan ilk süreli yayının tıpkıbasımı ve çeviriyazı basımının gerçekleştirilmesi, bu yöndeki çalışmaları yeni bir boyuta taşımaktadır: Yüz yıla yakın tarihine/belleğine sahip çıkma anlayışıyla, yeni yüzyılın eşiğinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın tıpkıbasımını ve çeviriyazı basımını matbu ve online olarak İstanbulluların hizmetine sunmaktadır. Böylece İstanbul Büyükşehir Belediyesi içinde kurumsal bellek konusunda farkındalık ve duyarlılığın artması için önemli bir adım atılırken, İstanbullulara da yüz yıl öncesinin dergisini ay ay okuma fırsatı verilmektedir. Yer yer oldukça ilginç popüler bilgiler barındıran ve zevkle okunan, ama araştırmacılar için her yönüyle eşsiz bir kaynak oluşturan bu süreli yayının okura sunulmasının, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin tarihine/belleğine sahip çıkması anlamında yakın zamanda atılacak adımların habercisi olarak görülmesini isteriz.
Zafer Toprak, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’ne yazdığı “Şehremaneti Mecmuası” maddesinde, büyük oranda mecmuanın birinci sayısındaki “Mecmuanın Programı” başlıklı yazıyı özetler ve bu yayının aslen Osman Nuri Ergin’in gayretleri sonucunda hayata geçirildiğini belirtir. Başka bir ansiklopedide aynı başlıklı bir madde kaleme alan Semavi Eyice “dergide belediye ile ilgili mevzuat, istatistikler, iskân ve imara dair konular, şehir haberleri, belediye uygulamalarından doğan hukukî ihtilâflar, resmî yazışmalar, trafik yönetmelikleri hakkında bilgi ve yazılar yanında İstanbul’un tarihi ve şehrin eski eserlerine dair araştırmalara da yer” verildiğini belirtir.
İstanbul Belediyesi tarihi için eşsiz bir öneme sahip Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın ilk sayısı 1 Eylül 1340 [1924] tarihinde yayınlanmıştır. On yedi yıl boyunca (Mart 1942 tarihine kadar) 199 sayı yayınlanan mecmuanın isminin altında, 1-51. sayılarda “Şehremaneti tarafından ayda bir neşrolunur”, 52-72. sayılarda “Şehremaneti tarafından ayda bir çıkarılır”, 73-86. sayılarda “İstanbul Belediyesi tarafından çıkarılır aylık mevkute”, 86-120. sayılarda “İstanbul Belediyesi tarafından her ay çıkarılır”, 121-148. sayılarda “İstanbul Belediyesi tarafından iki ayda bir çıkarılır”, 149-181. sayılarda “Belediye İstatistik ve Neşriyat Şubesi tarafından iki ayda bir çıkarılır”, 182-188. sayılarda “Belediye Neşriyat, İstatistik ve Turizm Müdürlüğü tarafından çıkarılır” ve 189-199. sayılarda “Belediye Neşriyat ve İstatistik Müdürlüğü tarafından çıkarılır” ibaresi yer almaktadır.
Her ne kadar ilk 120 sayısının başlığı altında ayda bir yayınlanacağı belirtilse de iki (54-55, 64-64, 71-72, 99-100, 101-102, 104-105, 106-107, 109-110 sayıları) veya üç (112-113-114, 115-116-117, 118-119-120 sayıları) sayının birlikte basıldığı olmuştur. 121-182. sayıların ise iki ayda bir yayınlanması planlanmış, fakat üç veya beş sayının birden basıldığı olmuştur (149-153, 160-162, 163-165, 166-168 sayıları). Buna ek olarak, Kasım 1938’de 169-170. sayı çıkmışken, Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatı üzerine hemen aynı ay içinde özel bir sayı çıkarılmıştır (171. sayı). Herhangi bir ibare olmamasına rağmen 182-199. sayılar arasında ayda bir yayınlanmaya çalışılmış, 183-184, 187-188, 189-190. sayıları hariç, ayda bir yayınlanmıştır.
İlk zamanlarda mecmuanın Şehremaneti tarafından yayınlandığı belirtilmiştir, fakat bu işle hangi müdürlüğün ilgilendiği mecmuanın kapağına taşınmamıştır. İlk sayıda yer alan “Mecmuanın Programı” başlıklı yazının altındaki “Müdevvenat ve İhsaiyat Müdüriyeti” imzası ve buna dair açıklamalardan, yayın işiyle özel olarak bu müdüriyetin ilgilendiği anlaşılmaktadır. 149. sayıdan sonra Neşriyat ve İstatistik (bir ara buna Turizm de eklenmiş) şube veya müdürlüğü tarafından yayınlandığı, başlıkta belirtilmiştir.
Mecmua 16 sayfa olarak yayın hayatına başlamıştır; fakat sayfa sayıları ilerleyen sayılarda değişkenlik göstermiş, tek sayı olarak basılanların 88 sayfaya kadar çıktığı olmuştur. İlk 51 sayı eski harflidir. Kasım 1928’de yeni harflerin kabul edilmesiyle Aralık 1928 tarihli 52. sayıdan itibaren yeni harflerle basıma başlanmıştır. Öte yandan yeni harflere geçmeden önce de mecmuada bu harflerin kullanıldığına şahit olmaktayız. Örneğin Eylül 1928 tarihli 49. sayının bazı başlıkları ve Ekim 1928 tarihli 50. sayının “Cumhuriyet Bayramı Programı” başlıklı yazısında yeni alfabe kullanılmıştır. 14 Nisan 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 1580 sayılı Belediye Kanunu’yla “Şehremaneti” yerine “Belediye” tabirinin ikame edilmesi üzerine, Eylül 1930 tarihli 73/1 sayısından itibaren mecmua T.C. İstanbul Belediye Mecmuası adıyla yayınlanmıştır. İsim değişikliğine gidilen 73. sayı, yeni isimli mecmuanın birinci sayısı olarak kabul edilmiş ve 98. sayıya kadar eski sayı numarası ve yeni sayı numarası birlikte verilmiştir: 98/26 gibi. 99. sayıdan sonra ise sadece eski sayı numarası verilmeye başlanmıştır.
